200 Χρόνια Από Την Επανάσταση Του 1821: Ναπολέων Και Μακρόν Με «Κοινό Όραμα» Για Ελλάδα Και Ανατολική Μεσόγειο - Άρθρο Του Δρ. Κίμωνα Στεριώτη

*Αναδημοσίευση από The President (https://www.thepresident.gr/2020/08/27/napoleon-kai-makron-me-koino-orama-gia-ellada-kai-anatoliki-mesogeio/)

Η Μεσόγειος πάντοτε αποτελούσε και θα αποτελεί «ζωτικό χώρο» για τα εμπορικά και οικονομικά συμφέροντα της Γαλλίας. Για πάνω από 200 χρόνια η Ελλάδα αποτελεί την πλέον στέρεη «πύλη»  για τους εμπορικούς δρόμους της Γαλλίας προς τις χώρες της Μαύρης Θάλασσας, της Μέσης Ανατολής, της Νότιας Ασίας (μέσω Ερυθράς Θάλασσας) και της Βόρειας Αφρικής.

Πριν από περίπου 225 χρόνια ο Ναπολέων είχε το δικό του «όραμα για τη Μεσόγειο» -«το ανατολικό όνειρο»- που απέβλεπε στη διάνοιξη «εμπορικών δρόμων» για τον ομαλό εφοδιασμό της Γαλλίας με πρώτες ύλες. Αυτό το «όραμα» θα γινόταν πραγματικότητα μόνο μέσω της αποδιάρθρωσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από τη Μεσόγειο.

Το «ανατολικό όραμα» του Ναπολέοντα αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο για την εξωτερική πολιτική της Γαλλίας, η οποία κατάφερε τελικά να συμβάλει (και στρατιωτικά) στην ανεξαρτησία της Ελλάδας, μαζί με την Αγγλία και τη Ρωσία. Ήταν το πρώτο και πιο σοβαρό πλήγμα για να περιορισθεί η οθωμανική κυριαρχία στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο με την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους.

Σήμερα, μετά από 225 χρόνια ο πρόεδρος Μακρόν έχει το ίδιο «όραμα» με τον Ναπολέοντα για τη Μεσόγειο, αλλά αυτή τη φορά οι ανάγκες της γαλλικής οικονομίας επιβάλλουν τη σύγκρουση με τη «νεο-οθωμανική» Τουρκία στον τομέα της Ενέργειας, για τον έλεγχο των «ενεργειακών δρόμων».

Αλλά Ναπολέων και Μακρόν, για την υλοποίηση του «οράματος για τη Μεσόγειο», χρειάζονται αμυντική και πολιτική στήριξη από την Ελλάδα. Βεβαίως, σήμερα η Γαλλία μπορεί να στηρίζεται πολύ περισσότερο στην Ελλάδα και την Κύπρο για να αντιμετωπίσει τον «νέο-οθωμανικό επεκτατισμό» σε σύγκριση με την εποχή του Ναπολέοντα.

Η αντί-οθωμανική πολιτική της Γαλλίας

Η οικονομική σημασία της Ανατολικής Μεσογείου για τη Γαλλία παρέμεινε πάντοτε πολύ ισχυρή τόσο πριν όσο και μετά την Επανάσταση του 1789. Απαράλλακτη η Μεσογειακή στρατηγική της Γαλλίας από τον καιρό της απολυταρχικής μοναρχίας, στη διάρκεια του αυτοκράτορα Ναπολέοντα του Α’ και της παλινόρθωσης των Βουρβώνων έναντι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κυριαρχούσε στη Μεσόγειο.

Η Γαλλία ακολούθησε μακροχρόνια μια ξεκάθαρα «αντί-οθωμανική πολιτική» για την επίτευξη των εξής στρατηγικών στόχων:

1.        Περιορισμός της εξουσίας της Υψηλής Πύλης στη Μεσόγειο Θάλασσα προκειμένου να ανοίξουν οι θαλάσσιοι «εμπορικοί δρόμοι» για τα γαλλικά εμπορεύματα και τις εισαγωγές.

2.        Υπαγωγή υπό τον έλεγχο της Γαλλίας των κρατιδίων της Ιταλίας, ώστε να παρεμποδισθεί η στρατηγική διείσδυσης στην Αδριατική θάλασσα των Αυστριακών –παραδοσιακά στενών συμμάχων της Υψηλής Πύλης από τις αρχές περίπου του 18ου αιώνα.

3.        Ισχυροποίηση της θέσης της Γαλλίας με ναυτικές βάσεις στη Μεσόγειο και την Αδριατική.

4.        Εξασφάλιση της ελεύθερης ναυσιπλοΐας προς τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας.

5.        Διασφάλιση της ομαλής τροφοδοσίας της Γαλλίας με σιτάρια από τη Ρωσία και πρώτες ύλες από άλλες χώρες της Μεσογείου.

6.        Απόκτηση του ελέγχου στρατηγικών σημείων της Αιγύπτου και της Συρίας προκειμένου να ανοίξουν οι εμπορικοί δρόμοι για εμπορικές συναλλαγές με χώρες και αποικίες της Νοτιοανατολικής Ασίας.

7.        Διασφάλιση της γαλλικής οικονομικής, εμπορικής και αμυντικής επιρροής στις χώρες της Βόρειας και λοιπής Αφρικής.

Ο Ναπολέων στην εκστρατεία της Αιγύπτου και της Συρίας.

Η στροφή των Οθωμανών προς τους Αψβούργους

Στον ανταγωνισμό μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας για τον έλεγχο του διεθνούς εμπορίου και των «νέων αγορών» που αναπτύσσονταν στην Αμερική και αλλού «μεγάλη χαμένη» βγήκε η Γαλλία. Η απώλεια των αποικιών στην Αμερική και η κατάρρευση της οικονομίας της Γαλλίας προκάλεσαν μεγάλη αναρχία και τελικά ξέσπασε η Επανάσταση του 1789.

Η Γαλλία στο προηγούμενο διάστημα κατέβαλε προσπάθειες για να πετύχει την στρατιωτική και οικονομική διείσδυσή της στην οικονομικά καθυστερημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Όμως, η Υψηλή Πύλη αντιλαμβανόταν ότι Γάλλοι και Άγγλοι αργά ή γρήγορα θα την έθεταν υπό τον έλεγχό του. Για τον λόγο αυτόν οι Οθωμανοί στράφηκαν προς τους Αψβούργους και στη συνέχεια προς την Πρωσία, που είχε έναν σύγχρονο στρατό αλλά δεν είχε εμπορικές βλέψεις.

 Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε να αντιμετωπίσει στον βορρά τη δυναμική και επεκτατική Ρωσσία και νοτιοδυτικά τη Γαλλία.

Μπροστά στις δύο αυτές μεγάλες απειλές η Υψηλή Πύλη στράφηκε και συνήψε μεγάλης σημασίας οικονομική και εμπορική συμφωνία με τους Αψβούργους. Οι δύο οικονομίες απέκτησαν συμπληρωματικότητα με τις χωρίς περιορισμούς εισαγωγές και εξαγωγές εμπορευμάτων και την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπόρων. Παράλληλα, οι δύο συμβαλλόμενες πλευρές είχαν άριστες σχέσεις με τη Βενετία, που είχε ισχυρό στόλο.

Εξάλλου, η μακρά περίοδος της αναρχίας στη Γαλλία έδωσε «ανάσα» για την προετοιμασία του εκσυγχρονισμού του στρατού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά οι εσωτερικές αντιδράσεις (κυρίως από τους γενίτσαρους) δεν επέτρεψαν την υλοποίηση σχετικών σχεδίων της Υψηλής Πύλης.

Η συμμαχία της Πύλης με τους Αψβούργους επέτρεψε στους Οθωμανούς να διατηρήσουν τον έλεγχο της Μεσογείου, καθώς η Γαλλία ήταν αποδυναμωμένη από τα εσωτερικά προβλήματα και η Ιταλία ήταν κατατεμαχισμένη σε κρατίδια.

Ο Βοναπάρτης για τα Επτάνησα

Οι τεράστιες ανάγκες της Γαλλίας να αποκτήσει αφενός εσωτερική και εξωτερική σταθερότητα και αφετέρου την ομαλή τροφοδοσία της με εισαγωγές σιτηρών, επέβαλαν την ανάδειξη του Ναπολέοντα Βοναπάρτη σε κυρίαρχο της πολιτικής και στρατιωτικής ζωής στη Γαλλία.

Διέξοδο στα προβλήματα της χώρας έδωσε η καθοριστική παρουσία του στρατού και του Ναπολέοντα στα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα της χώρας.

Ο νεαρός στρατηγός προώθησε το «ανατολικό όραμά» του, που ήταν η διάνοιξη ασφαλών «εμπορικών δρόμων» στη Μεσόγειο μέσω της ενίσχυσης της στρατιωτικής παρουσίας της εκτός γαλλικών συνόρων.

Ο Ναπολέων με τις νίκες του στην Ιταλία περιόρισε την στρατιωτική παρουσία των Αυστριακών στην Αδριατική, ενώ έκανε ένα ακόμη πολύ σημαντικό βήμα με την κατάκτηση από γαλλικά στρατεύματα των Επτανήσων, με την υπογραφή της Συνθήκης του Κάμπο Φόρμιο (Traite de Campo Formio) στις 17 Οκτωβρίου 1797.

Ξαφνικά η Γαλλία βρέθηκε να γειτνιάζει με την αχανή Οθωμανική Αυτοκρατορία που εκτεινόταν από τις ακτές της Αδριατικής και του Ιονίου Πελάγους ως τις ακτές των χωρών της Βόρειας Αφρικής, τον Περσικό Κόλπο και τη Μαύρη Θάλασσα. Στην ουσία η Γαλλία ήταν οικονομικά και στρατιωτικά «περικυκλωμένη» προς ανατολάς και νότο από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία υποστηριζόταν από τους Αυστριακούς και τους Πρώσους.

Για τη σημασία του ελέγχου των Επτανήσων ο Ναπολέων επισημαίνει τα ακόλουθα με αναφορά του στο Γαλλικό Διευθυντήριο:

«..Τα νησιά της Κέρκυρας, της Ζακύνθου και της Κεφαλληνίας έχουν περισσότερο ενδιαφέρον για εμάς, παρά όλη η Ιταλία. Αν θα είμαστε υποχρεωμένοι να διαλέξουμε, θα ήταν προτιμότερο να παραχωρήσουμε την Ιταλία στον αυτοκράτορα και να κρατήσουμε τα τέσσερα νησιά, που είναι πηγή πλούτου και ευημερίας για το εμπόριό μας».

Την περίοδο 1798 – 1801 ο Ναπολέων πραγματοποίησε μεγάλη εκστρατεία κατά των Οθωμανών με κύριους στόχους να δημιουργήσει προγεφυρώματα και στρατιωτικές βάσεις σε Αίγυπτο και Συρία, χώρες που ήσαν υπό τον έλεγχο της Υψηλής Πύλης.

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1798 η Υψηλή Πύλη κήρυξε επίσημα τον πόλεμο εναντίον της Γαλλίας.

Τελικά ο Ναπολέων δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει το «ανατολικό όνειρό» του λόγω των επιτυχιών του αγγλικού ναυτικού που κατενίκησε τον γαλλικό στόλο.

Ωστόσο, ακόμη και μετά την πτώση του Ναπολέοντα του Α΄ η Γαλλία των Βουρβώνων συνέχισε την εξωτερική πολιτική του με επικεφαλής -όπως και προηγουμένως- τον Ταλλεϋράνδο. Αλλά πλέον μετά τη συντριβή του Ναπολέοντα η Γαλλία θα έχει πλέον ως «στενό σύμμαχο» τη Βρετανική Αυτοκρατορία. Κοντά τους θα βρεθεί μια άλλη Μεγάλη Δύναμη, η Ρωσία που επίσης έχει κοινούς στόχους για τον περιορισμό της κυριαρχίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Μεσόγειο Θάλασσα.

Ο βοναπαρτισμός στην Ελλάδα

Ο «βοναπαρτισμός» επηρέασε βαθύτατα τους Έλληνες της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας και της διασποράς. Στα χρόνια της γαλλικής κυριαρχίας τα Επτάνησα γίνονται καταφύγιο για τους Έλληνες που προετοιμάζονται για εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο.

Οι ιδέες του Γαλλικού Διαφωτισμού και του βοναπαρτισμού ενέπνευσαν τους Έλληνες και συνέβαλαν στη διαμόρφωση της ιδεολογίας τους, που αποτυπώθηκαν από τα πρώτα Συντάγματά τους.

Πάντως ακόμη και μετά τη συντριβή του Ναπολέοντα, το 1815, η Γαλλία βρίσκει τον τρόπο αναβίωσης της επιρροής της στη Μεσόγειο μέσω της επαναστατημένης Ελλάδας με:

·         Την ενεργό υποστήριξη των επαναστατών,

·         Τη συμμετοχή στο στόλο των Μεγάλων Δυνάμεων που κατενίκησε τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στο Ναυαρίνο,

·         Την αποστολή εκστρατευτικού σώματος υπό τον στρατηγό Μαιζώνα για την εκδίωξη των Οθωμανών από τα φρούρια,

·         Την παροχή χορηγίας κεφαλαίων στην κυβέρνηση του Καποδίστρια από το ταμείο του βασιλιά Λουδοβίκου κλπ.

Η Μεσογειακή πολιτική του Μακρόν

Η Γαλλία επί προεδρίας Μακρόν έχει επαναχαραξει τη μεσογειακή πολιτική της ως προς την Τουρκία και ακολουθεί τη στρατηγική του Ναπολέοντα για απελευθέρωση των «εμπορικών δρόμων» που διέρχονται ή αποτελούν αφετηρία για τις αγορές τρίτων χωρών. Η μόνη διαφορά είναι πλέον ότι η πολιτική Μακρόν στοχεύει στη διασφάλιση στρατηγικών θέσεων σε νευραλγικής σημασίας περιοχές με ενεργειακά αποθέματα. Συγκεκριμένα η Τουρκία διεκδικεί:

·           Να αποκτήσει καθοριστική πολιτική και ενεργειακή επιρροή στις χώρες της Βορείου Αφρικής και κυρίως στη Λιβύη, που αντιμετωπίζει πολιτική αστάθεια από το 2011.

·           Να αναπτύξει ισχυρά εμπορικά ερείσματα στις υποσαχάριες χώρες, προκειμένου να αποκτήσει πηγές εφοδιασμού σε στρατηγικές πρώτες ύλες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται πετρέλαιο και φυσικό αέριο.

·           Να αποκτήσει στρατιωτικό έλεγχο σε περιοχές με ενεργειακά αποθέματα που διεκδικούνται από Κούρδους στο βόρειο Ιράκ και τη Συρία.

·           Να ενισχύσει τη στρατιωτική παρουσία των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, σε συμμαχία με το Ιράν και το Κατάρ, για να αποτελούν μόνιμες απειλές για τα αραβικά κράτη στον Περσικό Κόλπο.

·           Να αποτελέσει κυρίαρχο ιδιοκτήτη στα υποθαλάσσια ενεργειακά κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου.

·           Να καταστεί η Τουρκία κυρίαρχος μεσάζων στην τροφοδοσία με πετρέλαια και φυσικό αέριο από την κεντρική Ασία των αγορών της νότιας Ευρώπης με την ανάπτυξη και λειτουργία αγωγών που θα διαπερνούν την τουρκική επικράτεια και θα καταλήγουν σε τουρκικά λιμάνια στη Μεσόγειο.

Πέραν των διαμετρικά αντίθετων ενεργειακών συμφερόντων με την Τουρκία, η Γαλλία θέλει να ενισχύσει τις σχέσεις και την επιρροή της με τις χώρες του Αραβικού Συνδέσμου, οι οποίες στη συντριπτική πλειοψηφία τους είναι τελείως αντίθετες με τις επεκτατικές βλέψεις του «νεο-οθωμανισμού» που έχει αναβιώσει στην Τουρκία.

Με βάση τις ανωτέρω στρατηγικές επιλογές της Γαλλίας για τη Βόρεια Αφρική, την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, η Ελλάδα και η Κύπρος αναδεικνύονται στους πλέον σημαντικούς συμμάχους της Γαλλίας στην περιοχή για την προώθηση της μακροχρόνιας πολιτικής της για ενεργειακό εφοδιασμό, αμυντική παρουσία και προώθηση εμπορικών και οικονομικών σχέσεων στην ευρύτερη περιοχή.

Ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμμανουέλ Μακρόν έχει υιοθετήσει ίδια πολιτική με αυτήν του προέδρου της Αιγύπτου Ελ Σίσσι για τη Λιβύη και την Ανατολική Μεσόγειο

και ακολουθούν κοινή γραμμή στην αντιμετώπιση της επιθετικής Τουρκίας