Η Παρουσία Των Ελλήνων Στη Ρωσία: Η Ελληνική Επιχειρηματική Κοινότητα Στη Ρωσία Κατά Τους Νεότερους Χρόνους – Άρθρο της Δρ. Δώρας Γιαννίτση

Είναι δύσκολο να υπερεκτιμηθεί το μέγεθος, η δυναμική, το μεγαλείο και η μεγαλοπρέπεια στην κοινή ιστορία των δύο κόσμων μας, του Ελληνικού και Ρωσικού Κόσμου, η απαρχή της οποίας, από ιστορικής, πολιτισμικής αλλά και γεωγραφικής άποψης, μας παραπέμπει στη μυθολογία [9ος άθλος του Ηρακλή, Θησέας, Τελαμώνας, ζώνη Ιππολύτης, Προμηθέας Δεσμώτης, Ιάσων και Αργοναυτική Εκστρατεία], και συνεχίζει με την ιστορική πραγματικότητα, από την αρχαιότητα ακόμη, κυρίως από τον 7ο π.Χ. αιώνα, την εποχή του Μεγάλου Εποικισμού και τη δημιουργία ελληνικών πόλεων-κρατών σε όλη την Παρευξείνια Ζώνη. [Η παρουσία των Ελλήνων στον Εύξεινο Πόντο/Μαύρη Θάλασσα αρχίζει μετά τον Τρωικό πόλεμο το 1100 π.Χ. Η Σινώπη πατρίδα του κυνικού φιλοσόφου Διογένη, του κωμικού ποιητή Δίφιλου και του ιστορικού Βάτωνα, ήταν η πρώτη αποικία της Μιλήτου στον Εύξεινο Πόντο το 786 π.Χ. και σαν έδρα εμπορίου, έγινε πολύ σύντομα ένα αξιόλογο λιμάνι με πολυάριθμο στόλο και ισχύ. Ακολούθησαν η Τραπεζούντα (756 π.Χ), η Κερασούντα (700 π.Χ), η Αμισός (Σαμψούντα -600 π.Χ.), η Οδησσός, ο Βαθύς Λιμένας (Βατούμ), η Διοσκούρια (Σοχούμι), η Πιτιούντα, η Αρχαιόπολις (Νοκολακέβι), τα Κοτύωρα (Ορντού), η Τρίπολη, η Αμάσεια, η Ιωνόπολη (Ινέμπολη), η Χερσόνησος, το Παντικάπαιον και άλλες.] Από τον Μεσαίωνα δε και έπειτα, από την εποχή των εμπορικών ταξιδιών των σκανδιναβικών λαών προς το Βυζάντιο μέσω των ρωσικών πόλεων, γνωστών ως «πορείες από τους Βαράγγους στους Έλληνες» και με τον ασπασμό του Χριστιανισμού από τους Ρως από το Βυζάντιο, τη βάπτιση το 988 μ.Χ. του Ρώσου ηγεμόνος του Κιέβου, πρίγκηπα Βλαδίμηρο στην πόλη Χερσόνησος (ελληνική αποικία του 4ου αι. π.Χ.) της Ταυρίδας/Κριμαίας ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΟ στην ιστορία και στην πορεία των δύο αυτών κόσμων, η ιστορική, πολιτισμική, πνευματική κοινότητά μας ενισχύεται με αδιάλειπτους δεσμούς.

Μεταφερόμενοι στη νεότερη εποχή, εντοπίζουμε ότι η πολιτική και στρατιωτική ιστορία της Ρωσίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία και πορεία του ελληνικού κόσμου: Ρώσο-Τουρκικοί πόλεμοι του 18ου αιώνα (1768-1774, 1788-1791), δραστήρια συμμετοχή του ελληνικού πληθυσμού σε αυτούς στο πλευρό των ρωσικών στρατευμάτων και στόλου, Ναυμαχία Τσεσμέ το 1770, όταν ο ρωσικός στόλος εξολόθρεψε τον τουρκικό πλησίον της Χίου, Κυβερνείο του Αρχιπελάγους της Μεγάλης Αικατερίνης, όταν την περίοδο 1771-1775 τριάντα ένα (31) νησιά του Αιγαίου Πελάγους βρίσκονταν υπό την προστασία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, μεταναστευτικό κύμα Ελλήνων προς τη Ρωσία (ιδίως μετά την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσική Αυτοκρατορία το 1783, όταν η ρωσική ηγεσία, επιθυμώντας την εγκατάσταση στα νότια σύνορά της ορθόδοξου-ομόδοξου πληθυσμού, παραχωρεί στους Έλληνες εκτάσεις για εγκατάσταση, απαλλαγή από στρατιωτική θητεία και φόρους), ίδρυση ελληνικών κοινοτήτων στη Νότια κυρίως Ρωσία, ίδρυση το 1800 της Ιονίου Πολιτείας (Ναύαρχος Θεόδωρος Ουσακόβ) του πρώτου στην ιστορία ανεξάρτητου ελληνικού κρατιδίου, ρωσική εκστρατεία στη Μεσόγειο υπό την αρχηγία του άγνωστου στην ελληνική βιβλιογραφία Ναυάρχου Ντμίτριι Σενιάβιν, ναυμαχίες του Άθωνα και των Δαρδανελλίων τον Μάιο και Ιούνιο του 1807 αντίστοιχα, όταν για πολλοστή φορά ο ρωσικός στόλος εξουδετέρωνε τον οθωμανικό στόλο, ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας το 1814 στην Οδησσό, δραστήρια συμμετοχή της ρωσικής διπλωματίας στην υπόθεση λύσης του Ελληνικού Ζητήματος, θρυλική Ναυμαχία του Ναυαρίνου τον Οκτώβριο του 1827, όταν ο ηνωμένος άγγλο-γάλλο-ρωσικός στόλος καταστρέφει τον τούρκο-αιγυπτιακό στόλο, Ρώσο-Τουρκικός Πόλεμος 1828-1829 (νίκη της Ρωσίας, Συνθήκη της Ανδριανούπολης στις 14.9.1829, με την οποία η Ρωσία υποχρεώνει την Πύλη να παράσχει στην Ελλάδα αυτονομία και λίγους μήνες αργότερα, τον Ιανουάριο του 1830 υπογράφεται στο Λονδίνο η Ίδρυση του Ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους, το Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας) - αυτά όλα αποτελούν ορισμένα μόνο παραδείγματα διασταύρωσης της ιστορικής πορείας των δύο ομόδοξων λαών.

Αναμφίβολα, από την στιγμή της υιοθέτησης από τους Ρως της χριστιανικής θρησκείας τον 10ο αι. μ.Χ. εντοπίζουμε το φαινόμενο τακτικής μετανάστευσης στη φιλόξενη ρωσική γη ελληνικού πληθυσμού, για τον οποίον αυτή απέβη δεύτερη πατρίδα. Τα ίχνη τους στην πορεία του ρωσικού πολιτισμού είναι μέχρι σήμερα ανεξίτηλα.

Τους Έλληνες του μεταναστευτικού αυτού προς τη Ρωσία ρεύματος δυνάμεθα να κατατάξουμε σε τέσσερις (4) βασικές κατηγορίες: α) λόγιοι, θεολόγοι, αγιογράφοι, επιστήμονες, β) στρατιωτικοί, γ) διπλωμάτες, 4) επιχειρηματίες.

Στην παρούσα ανακοίνωση θα εστιάσουμε στην ελληνική επιχειρηματική κοινότητα της Ρωσίας κατά τους νεότερους χρόνους, αναφερόμενοι, επιγραμματικά μόνο, στις τρεις (3) άλλες κατηγορίες:

α/ Έλληνες λόγιοι, θεολόγοι, διανοούμενοι-επιστήμονες, αγιογράφοι

Γνωστές είναι οι μορφές του Φωτίου του Μονεμβασιώτη τα άμφια του οποίου κοσμούν τη συλλογή του Μουσείου των Όπλων του Κρεμλίνου, του περίφημου αγιογράφου Θεοφάνους του Γραικού, του Αρχιεπισκόπου Αρσενίου Ελασσόνος που ήταν προϊστάμενος του Ναού των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στα χρόνια του Ιβάν του Τρομερού, του διαφωτιστή των Ρώσων Μαξίμου του Γραικού (κατά κόσμον Μιχαήλ Τριβώλης), των ιδρυτών της Ελληνολατινοσλαυικής Ακαδημίας, πρώτου ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος της Ρωσίας (1687), αδελφών Ιωανίκιου και Σωφρόνη Λειχούδη, των διδασκάλων του Γένους Νικηφόρου Θεοτόκη και Ευγένιου Βούλγαρη, του προϊσταμένους αρχιμανδρίτης των Ελληνικών Κοινοτήτων Σεβαστουπόλεως και Θεοδοσίας στη Νότια Ρωσία (Ταυρίδα/Κριμαία) Αμβρόσιου Μοσχονησίων (κατά κόσμον Πλειανθείδης). Στην παρούσα ενότητα κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί η άφιξη στη Μόσχα το 1472 της Σοφίας-Ζωής Παλαιολογίνας (κόρης του Θωμά Παλαιολόγου και ανιψιάς του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου) και ο γάμος της με τον πρίγκηπα της Μόσχας Ιβάν 3ο, επί κυβέρνησης δε του γιού τους Βασίλιι Ιβάνοβιτς ο δικέφαλος αετός καθίσταται οικόσημο-έμβλημα του πριγκιπάτου της Μοσχοβίας.

β/ Έλληνες στη στρατιωτική υπηρεσία της Ρωσίας

Στο βιβλίο του «Έλληνες – ναύαρχοι και στρατηγοί στο πολεμικό ναυτικό της Ρωσίας» ο ομογενής ερευνητής μας από την Αγία Πετρούπολη Φώτης Μουρατίδης καταγράφει 101 ανώτερου στρατιωτικού βαθμού Έλληνες που υπηρέτησαν στον ρωσικό στόλο, αναφέρουμε δε μερικά μόνο, ονόματα: Λάμπρος Κατσώνης, Παντελής Αδαμόπουλος, ?λαντίμηρ Αλαφούζοβ, Αλεξιανός, Αντύπας, Αποστολίδης, Βαρδακάς, Βαρβάκης, Βερόπουλος, Γαβρινός, Δημάκης, Ζηλωτής, Καπνίσης-Καπνίστ, Κούμανης, Μαυροκορδάτος, ?άντος, Μεταξάς, ?οτσενίγος, ?υλωνάς, ?αλαιολόγος, ?απαχρήστος, ?απαδόπουλος, Ψαρός, Αλέξανδρος και Δημήτριος Υψηλάντης, ναύαρχος Χρονόπουλος [ο τελευταίος επί σοβιετικής εποχής Ναύαρχος του σοβιετικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας].

Επίσης, δεν δυνάμεθα να μην αναφέρουμε τους Έλληνες της ρωσικής-σοβιετικής περιόδου και δη της περιόδου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι δύο λαοί μας για άλλη μία φορά βρέθηκαν στην ίδια πλευρά του οδοφράγματος, πολέμησαν μαζί, ως σύμμαχοι, για την ελευθερία, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Οι Έλληνες της Σοβιετικής Ένωσης, με σύσσωμο ολόκληρο τον σοβιετικό λαό, διακρίθησαν για την ηρωισμό και την τόλμη τους και κατωτέρω παρατίθενται τα ονόματα αυτών, που τιμήθησαν με το ανώτατο στρατιωτικό παράσημο, αυτό του Ήρωα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου:

• Οι διάσημοι πιλότοι, αδερφοί Βλαδίμηρος και Κωνσταντίνος Κοκκινάκης
• Γρηγόριος Μπαχτζιβαντζής – πρώτος πιλότος αεριωθούμενου αεροσκάφους [Για τον Γρηγόριο Μπαχτσιβαντζή ο πρώτος διαστημάνθρωπος Γιούρι Γκαγκάριν εκφράστηκε: «Ο πρώτος πιλότος αεριωθούμενου αεροσκάφους Γρηγόριος Μπαχτζιβαντζής άνοιξε τον δρόμο για το διάστημα στον πρώτο διαστημάνθρωπο Γιούρι Γκαγκάριν. Χωρίς την πτήση του Μπαχτσιβαντζή...δεν θα υπήρξε η 12η Απριλίου 1961».]
• Θεοφύλακτος Ζουμπάλοβ
• Βλαδίμηρος Κολπακτσής
• Φιόντορ (Φότης) Κοτάνοβ
• Ηλίας Μουρζάς
• Στέφανος Μουρζάς
• Κωνσταντίν Ταλάχ
• Ιλιά/Ηλίας Ταχτάροβ
• Βασίλιι Φυσατίδης
• Κωνσταντίν Χαντζίγιεβ
• Γκεόργκιι Τσέλιος
• ο σύγχρονός μας και αγαπητός από όλους μας στρατηγός Ανδρέας Βουράκης (13.12.1922-10.12.2008)

γ/ Έλληνες στη διπλωματική υπηρεσία της Ρωσίας

Σε αυτό το σημείο θα επιθυμούσαμε να αναφέρουμε ότι οι διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας – Ρωσίας, το ιωβηλαίο των 190 ετών των οποίων εορτάσαμε τo 2018, συνήφθησαν στις 18 Σεπτεμβρίου (6 Σεπτεμβρίου με το παλαιό ημερολόγιο) του 1828, όταν ο τότε Ρώσος επιτετραμμένος Μάρκος Βούλγαρης, ελληνικής καταγωγής, υπέβαλε στον πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια, τα διαπιστευτήριά του, στον γραφικό Πόρο. Το 2016, στο πλαίσιο του Αφιερωματικού Έτους Ελλάδας – Ρωσίας, στο σημείο τούτο τοποθετήθηκε ειδική αναμνηστική πλάκα.

Κατωτέρω αναφέρουμε επιγραμματικά μόνο ορισμένους επιφανείς Έλληνες, που διακρίθησαν στη διπλωματική υπηρεσία της Ρωσίας:

• Ιωαννίκιος Λειχούδης (Κεφαλλονιά 1633 – Μόσχα 1717). Λόγιος, κατόπιν πρόσκλησης του Πατριάρχου Μόσχας Ιωακείμ, ο οποίος σκόπευε να ιδρύσει την Ελληνολατινοσλαυική Ακαδημία, μεταβαίνει στη Μόσχα το 1685. Το 1688 τοποθετείται πρέσβυς της Ρωσίας στη Βενετία για περίοδο 3ετίας, λαμβάνοντας εντολή να επιδιώξει πολεμική σύμπραξη υπέρ της Ρωσίας κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
• Σπυρίδων Δεστούνης (1782 – 1848).
• Κόμης Γεώργιος Δημητρίου Μοντσενίγος (Ζάκυνθος, περ. 1764 - Βενετία, 1839).
• Κωνσταντίνος Βαζίλης/Μπαζίλης του Μιχαήλ [1809 Κωνσταντινούπολη – 1884 Οδησσός].
• Ιωάννης Καποδίστριας (1776 - 1831).
• Γαβριήλ Αντωνίου Κατακάζης (1794 - 1867, την περίοδο 1833-1843 υπηρέτησε πρέσβυς της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στην Ελλάδα).

δ/ Ελληνική επιχειρηματική κοινότητα της Ρωσίας

Ο ελληνικός πληθυσμός, που εγκαθίσταται στη Ρωσική Αυτοκρατορία από τα τέλη του 18ου αι., όταν στη Ρωσία προσαρτάται η Κριμαία (1783) και η περιοχή της Novorossiya (1794) [της Νέας Ρωσίας, ως ονομάζονταν τότε, γνωστότερη σήμερα ως Οδησσός/Κυβερνείο Χερσώνος], αξιοποιώντας τα προνόμια, που του παραχωρούν οι ρωσικές Αρχές (ως αναφέραμε ανωτέρω, παραχώρηση γης, απαλλαγή από φορολογία και στρατιωτική θητεία), μετουσιώνεται σε ένα αναπόσπαστο δυναμικό στοιχείο της κοινωνικο-πολιτικής και οικονομικής ζωής της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Οι ελληνικές κοινότητες αναπτύσσουν έντονη κοινωνική, φιλανθρωπική, εκπαιδευτική, και πολιτιστική δράση, η οποία δεν περιορίζεται μόνο στην επικράτεια της Ρωσικής Αυτοκρατορίας αλλά επεκτείνεται και στον ελληνικό χώρο, στη δε Ρωσία λειτουργούν ελληνικά σχολεία, ελληνικά σωματεία, εκδίδεται περιοδικός τύπος και βιβλία στην ελληνική γλώσσα.

Η ελληνική κοινότητα της Οδησσού παρουσιάζει ιδιαίτερη ανάπτυξη κατά τον 19ο αιώνα. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, το γεγονός ότι εδώ ακριβώς ιδρύεται η Φιλική Εταιρεία.

Η Πρώτη Γενική Απογραφή του Πληθυσμού της Ρωσικής Αυτοκρατορίας του έτους 1897 παρέχει τη δυνατότητα δημογραφικής αξιολόγησης και κατάταξης των Ελλήνων του Κυβερνείου της Χερσώνος και, ειδικότερα, της Οδησσού. Στην επικράτεια του Κυβερνείου, λοιπόν, την εν λόγω περίοδο διαμένουν 8.297 Έλληνες, εκ των οποίων το 90,8%, ήτοι 7.535 άτομα, είναι εγκατεστημένα στην ευρύτερη περιφέρεια της Οδησσού.

Η κατανομή του ελληνικού πληθυσμού ανά τους νομούς του Κυβερνείου της Χερσώνος παρατίθεται στον κάτωθι πίνακα.[1]

Νομός                    Αριθμός                    Συμμετοχή %
Οδησσού                 7.535                            90,8
Χερσώνος                   295                              3,6
Αλεξανδρείας              26                              0,3
Ανάσιεβσκι                187                              2,3
Ελιζαβετγκράντσκι   148                              1,8
Τιράσπολσκι              106                              1,3

Στον Νομό της Οδησσού το μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού πληθυσμού, ήτοι 5.086 άτομα, είναι εγκατεστημένα στην ίδια την πόλη της Οδησσού, όπου και αποτελούν την πέμπτη, πληθυσμιακά, εθνική ομάδα μετά τους Ρώσους, τους Εβραίους, τους Πολωνούς και τους Γερμανούς, αντίστοιχα. Οι Έλληνες της Οδησσού, με κριτήριο την υπηκοότητά τους, υποδιαιρούνταν σε υπηκόους της Ρωσίας, της Ελλάδος και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι πηγές μας παραθέτουν ακριβή και πλήρη στοιχεία μόνο για τους Έλληνες, υπηκόους της Ελλάδος, οι οποίοι, το 1897, ανέρχονταν σε 4.400, ήτοι 86,5% επί του συνόλου των Ελλήνων της Οδησσού. Σημειώνεται, επίσης, ότι κατά την περίοδο 1892-1897 ο αριθμός των Ελλήνων υπηκόων, που διαμένουν στην Οδησσό, αυξάνεται κατά 118 άτομα, γεγονός το οποίο ανάγεται στις ευνοϊκές συνθήκες, που προσφέρει η περιοχή για εγκατάσταση και ανάπτυξη δραστηριότητας. Την ίδια περίοδο ο αριθμός των Ελλήνων, υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, συρρικνώνεται κατά 620 άτομα, γεγονός που αποδίδεται στην αντικατάσταση της τουρκικής υπηκοότητας με τη ρωσική.[2]

Αξίζει, εξάλλου, να παρατεθεί μία κατανομή των Ελλήνων της Οδησσού με κριτήριο το επάγγελμα και τις ασχολίες τους. Η πλειοψηφία τους, δηλαδή 1.837 άτομα, ήτοι 36,1%, ασχολούνται με το εμπόριο, ενώ ένα άλλο σημαντικό ποσοστό, 486 άτομα, ήτοι 9,6%, αναπτύσσουν επιχειρηματική δραστηριότητα. 791 άτομα (15,6%) ασχολούνται με κατεργασία φυτικών και ζωικών ελαίων, 208 άτομα (4,1%) απασχολούνται στην παραγωγή ένδυσης, ενώ 484 άτομα (9,5%) εργάζονται ως βοηθητικό και υπηρετικό προσωπικό.[3]

Από τα ανωτέρω προκύπτει, ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων προτιμά να δραστηριοποιείται στο εμπόριο και τις επιχειρήσεις, ακόμη και εάν πρόκειται για μονάδες μικρού βεληνεκούς. Αρκετοί από τους Έλληνες της Οδησσού διαθέτουν βιομηχανικές μονάδες και εργοστάσια στην Οδησσό, όπως η Ελπινίκη Κόκκαλη εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας, οι Ν.Π. Νικολαϊδης, Περσικίδης, Σακιφίδης εργοστάσιο παραγωγής ειδών διατροφής, Μ. Μπεντάκης στρωματοποιείο, Αλεξανδράκης αλευροποιείο και ελαιοτροβείο, Γιαννόπουλος εργοστάσιο οίνου, Φυρής λατομείο, Λαγός χημική μονάδα, Θεοδωρόβσκι εργοστάσιο επεξεργασίας κρυστάλλου, Γιαλτακώφ μονάδα παραγωγής σαμοβάρ (ρωσικός βραστήρας, που χρησιμοποιείται, κυρίως, στην ετοιμασία του τσαγιού - Σ.τ.Σ.).[4] Οι Έλληνες της Οδησσού, επίσης, υπήρξαν ιδρυτές αξιόλογων εμπορικών οίκων της Νότιας Ρωσίας, όπως οι εμπορικοί οίκοι των «Ροδοκανάκη», «Μαραζλή», «Γιαννόπουλου», «Μαύρου», «Συνα(ο)δινού», «Ράλλη».[5] Πέραν των ανωτέρω, οι Έλληνες της Οδησσού υπήρξαν ιδιοκτήτες μικρομεσαίων επιχειρήσεων και καταστημάτων, όπως οι Λαζαρίδης και Τσολάκης ιδιοκτήτες κρεοπωλείων, Σαραντίδης ιδιοκτήτης καταστήματος μουσικών οργάνων, μοναδικού για την εποχή του στην επικράτεια της Ρωσίας, Αρώνης οινοποιείου, Πα(ο)ταμιάνος αλυσίδας πολυκαταστημάτων στην Οδησσό, Παππαρήγας και Αφοί Μαρινάκη Παντοπωλείων, Αμπατιέλλος και Φωτιάδης ξενοδοχείων και εστιατορίων, Δουκελής και Τέτερης πολυκαταστημάτων, Αρεοπάτης και Τανάζης ραφείων, Αμπαρζάκης, Κρειάδης, Ελευθεριάδης και Αφοί Κριάρη ζαχαροπλαστείων, Καππίδης και Ζερβάτης-Περάκης βιβλιοπωλείων, Κωνσταντινίδης-Μικρόπουλος υφασματοποιείου, Παπανικολάου εστιατορίου-ζαχαροπλαστείου, Βρυώνης ιδιοκτήτης των ξενοδοχείων «Tsentralnaya» (=Κεντρικόν) και «Birzha» (=Χρηματιστήριο), Γραικίδης του καφενείου «Θεσσαλία», Σταύρου καταστήματος γουναρικών, Καραζίκης καταστήματος τροφίμων.[6]

Το Μουσείο Φιλικής Εταιρείας βρίσκεται στην οδό Κρέσνι Περεούλοκ (Krasnij Pereulok) αριθ. 18 στην Οδησσό της Ουκρανίας. Στεγάζεται στο σπίτι του Έλληνα επιχειρηματία και εθνικού ευεργέτη Γρηγορίου Γρ. Μαρασλή (1831 – 1907), δημάρχου της πόλης της Οδησσού για δεκαέξι χρόνια, από το 1878 ως το 1895. Εδώ είχαν βρει το πρώτο τους καταφύγιο και συνεδρίαζαν οι Φιλικοί της Οδησσού.

Γρηγόριος Γρηγορίου Μαρασλής - Μέγας Ευεργέτης του Έθνους, (Οδησσός 1831 – 1907), ολοκληρώνοντας τις σπουδές του στο Παρίσι επιστρέφει στην Οδησσό και καταλαμβάνει διάφορα δημόσια αξιώματα. Ταχύτατα κατέχει τον βαθμό του μυστικού αυτοκρατορικού συμβούλου και στη συνέχεια (1878) εκλέγεται δήμαρχος Οδησσού για πέντε συνεχείς τετραετίες. Επί δικής του θητείας η πόλη αναπτύσσεται ραγδαία, αποκτά δημοτικό θέατρο, πανομοιότυπο του θεάτρου της Βιέννης, νέο σύστημα υδραγωγείων, μηχανικά πλυντήρια, νοσοκομεία, ψυχιατρείο, δύο ανώτερα παρθεναγωγεία και πολλά δημοτικά σχολεία, αίθουσες δημοσίων αναγνωστηρίων, στατιστική υπηρεσία, μικροσκοπικό και βακτηριολογικό σταθμό-εργαστήρι, παλαίστρα κ.α. Δραστηριοποιείται, παράλληλα, στην ενίσχυση της ελληνικής κοινότητας, ιδρύει Ελληνικό Γηροκομείο (για το οποίο παραχωρεί μία ιδιόκτητη πολυκατοικία του στο κέντρο της πόλης), κατόπιν παράκλησης του διευθυντή της εν Οδησσώ Ελληνικών των Αρρένων Εμπορικής Σχολής Λυσάνδρου Χατζηκώστα ιδρύει την κληθείσα «Βιβλιοθήκη Μαρασλή» κ.α.

Κατωτέρω αναφέρουμε και άλλους επιφανείς Έλληνες επιχειρηματίες και Φιλικούς της Οδησσού:

• Αθανάσιος Τσακάλωφ (1788 - 1851), εκ των εγκρίτων Ηπειρωτών, κύριος ιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας, υιός του εν Μόσχα εμπόρου Ιωάννου Τσοκάλογλου, μεταβαλόντος το όνομά του σε Τσακάλωφ, γεννημένος στα Ιωάννινα.
• Εμμανουήλ Ξάνθος (1772 – 1852), γεννήθηκε στην Πάτμο Δωδεκανήσων, όγδοο μέλος κατά σειρά εγγραφής της Φιλικής Εταιρείας, εκπαιδεύτηκε στη Πατμιάδο Σχολή, σε ηλικία 20 ετών μετέβη στην Τεργέστη και μετά από 8ετή εμπορική υπηρεσία απήλθε στην Οδησσό το 1810, όπου υπηρέτησε ως γραμματεύς του μεγαλεμπόρου Βασιλείου Ξένη.
• Νικόλαος Σκουφάς (1780 - 1819), ιδρυτής και πρωτεργάτης της Φιλικής Εταιρείας. Γεννήθηκε στην Άρτα. Ασχολήθηκε με εμπόριο σκούφων, εξ ου και το όνομά του. Λόγω του εμπορικού μονοπωλίου στο είδος από τον Αλή Πασά, εγκαταστάθηκε και άρχισε να δραστηριοποιείται εμπορικά στην Οδησσό.
• Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, όγδοος κατά σειρά εκλογής εκ των 16 μελών της Αρχής της Φιλικής Εταιρείας. Γεννημένος το 1790 στην Ανδρίτσαινα, μετέβη στην Οδησσό, όπου προσλήφθηκε στην υπηρεσία του επίσης Έλληνα εμπόρου Αθανασίου Σέκερη εξ Αρκαδίας.
• Κυριάκος Κουμπάρης (1760 - 1860), έμπορος από την Κωνσταντινούπολη και φιλικός με μεγάλο φιλανθρωπικό έργο, έζησε στην Οδησσό. Αδέλφια του ήταν οι Αλέξανδρος Κουμπάρης (1763 - 1862) και Σταμάτιος Κουμπάρης (1778 - 1857).
• Χριστόφορος Περραιβός (1773 - 1863), αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης, ιστορικός, συναγωνιστής του Ρήγα, το 1817, απελθώς εις Ρωσία, εμυήθη τα της εταιρείας εν Μόσχα.
• Ιωάννης Φαρμάκης (1750 - 1821), Απόστολος της Φιλικής Εταιρείας και αγωνιστής.
• Ιωάννης Αμβροσίου (καταγωγή από Καλάβρυτα), έμπορος με δράση στην Οδησσό και Φιλικός.
• Αδελφοί Σέκερη [Αθανάσιος, Παναγιώτης (1785 - 1846), Γεώργιος], με καταγωγή από την Τρίπολη, ανέπτυξαν έντονη εμπορική δραστηριότητα με εμπορικούς οίκους σε Κωνσταντινούπολη και Οδησσό. Δραστήριοι Φιλικοί, ευεργέτες του Αγώνος.
• Ηλίας Μάνεσης – έμπορος από την Πελοπόννησο, δραστηριοποιήθηκε αρχικά στην Κωνσταντινούπολη και αργότερα σε Ταϊγάνιον, Μόσχα και από το 1814 στην Οδησσό. Μυείται από τον Αναγνωσταρά το 1818 και εξελίσσεται σε δραστήριο Φιλικό.
• Ιωάννης Βουτσινάς – γεννημένος στην Οδησσό με πατέρα από την Κεφαλλονιά. Διακρίθηκε ως έμπορος, τραπεζίτης, αλλά και ως δημοσιογράφος, μέσω του περίφημου «Αγγελιαφόρου της Οδησσού», με έντονη αρθρογραφία την περίοδο της Κρητικής Επανάστασης των ετών 1866-1869. Μεταξύ άλλων ίδρυσε τον εν Αθήναις ποιητικό Βουτσιναίον αγώνα προς βράβευση των καλύτερων ποιητικών και δραματικών ελληνικών έργων.
• Θεόδωρος Ροδοκανάκης (Χίος 1789 – Οδησσός 1882). Σε αυτό το σημείο θα επιθυμούσαμε να αναφέρουμε ένα παράδειγμα από τη δράση της ιδιαίτερα δραστήριας ελληνικής κοινότητας της Οδησσού, με επικεφαλής τον γνωστό επιχειρηματία, έμπορα, ιδιοκτήτη εμπορικού οίκου της εποχής Θεόδωρο Ροδοκανάκη, η οποία, κατά τη διάρκεια της επανάστασης στην Κρήτη της περιόδου 1866-1869, δημιούργησε μία επιτροπή αλληλεγγύης προς τη Μεγαλόνησο, διεξήγαγε εράνους και, με την αρωγή και σύμπραξη της ρωσικής κυβέρνησης, συγκέντρωνε κεφάλαια για την ενίσχυση του αγώνα των Κρητικών. Ο δε Θεόδωρος Ροδοκανάκης, με δικά του πλοία, μετέφερε ανιδιοτελώς στη Μεγαλόνησο επισιτιστική βοήθεια. Επιτροπές αλληλεγγύης, μάλιστα, λειτούργησαν σε αρκετές πόλεις της Ρωσίας. Σε αυτές μετείχαν όχι μόνο Έλληνες αλλά και Φιλέλληνες, μεταξύ των οποίων ο γνωστός Ρώσος ζωγράφος Αϊβαζόφσκι, ο οποίος δημοπράτησε μερικούς πίνακές του και τα έσοδα τα διοχέτευσε στον αγώνα της Κρήτης για την ανεξαρτησία της.[7] Κατόπιν πρωτοβουλίας του Προέδρου της Επιτροπής Αλληλεγγύης προς τους κατοίκους της Κρήτης Θ. Ροδοκανάκη, στις 10 Ιουνίου 1868 πραγματοποιείται εκδήλωση, στην οποία συμμετέχουν μέλη της ρωσικής και ελληνικής κοινωνίας του τόπου. Σύμφωνα με δημοσιεύματα του τύπου της Οδησσού, η συνάντηση διεξήχθη σε ιδιαίτερα ζεστή και αδελφική ατμόσφαιρα. Ακούγονται προπόσεις για τη νίκη του ελληνικού λαού, για τον ρωσικό λαό, τον πρόεδρο της Επιτροπής, ενώ ασταμάτητα ηχούν στον αέρα το ρωσικό «ουρά» και το ελληνικό «ζήτω», τα οποία συγχωνεύονται σε μία «ασίγαστη οχλοβοή».[8] Ο Θεόδωρος Ροδοκανάκης υπήρξε και ο ιδρυτής του Ροδοκανάκειου Παρθεναγωγείου, που ιδρύθηκε το 1871 «από το μέγα ευεργέτη» Θεόδωρο Ροδοκανάκη, το οποίο οικοδομήθηκε στην οδό Τρόιτσκαγια 37 και λειτούργησε μέχρι το 1914. Το Παρθεναγωγείο διαθέτει οκτώ τάξεις, ενώ μετά την αποφοίτηση από αυτό οι απόφοιτες έχουν το δικαίωμα, χωρίς εξετάσεις, να εισαχθούν στην τρίτη τάξη των γυμνασίων των Αθηνών. Αξίζει, επίσης, να αναφερθεί, ότι η Σχολή διαθέτει ιδιόκτητο τυπογραφείο για την τύπωση βιβλίων στην ελληνική τη στιγμή που στην Οδησσό υπάρχουν άλλα, μόνο, δύο τυπογραφεία, το δημοτικό και το τυπογραφείο του επιτελείου του ιππικού. [9].Επίσης, περί τα τέλη της δεκαετίας του 1860 o Θεόδωρος Ροδοκανάκης αγοράζει από τον πρίγκηπα Μιχαήλ Κοτσουμπέι στο κέντρο της Αγίας Πετρούπολης (επί της οδού Krasnogvardeiskyi bulvar) το περίφημο ανάκτορο «Οίκος με τους μαύρους», η ονομασία του οποίου οφείλεται στη διακόσμηση του κιγκλιδώματος που το περιβάλλει με κεφαλές εξωτικών κοριτσιών. Το ανάκτορο παραμένει στην ιδιοκτησία της οικογένειας μέχρι το 1919, οπότε κρατικοποιείται.

Διευρύνοντας τη γεωγραφική ακτίνα των επιχειρηματιών δράσεων των Ελλήνων της Ρωσίας, κρίνουμε σκόπιμο να αναφέρουμε ενδεικτικά ορισμένα ακόμη ονόματα, όπως:

• Αδελφοί Ζωσιμάδες, Ιωάννης, Νικόλαος, Αναστάσιος, Θεοδόσιος, Ζώης και Μιχαήλ, με καταγωγή από Ήπειρο και έντονη εμπορική δράση σε Λιβόρνο, Νέζιν και Μόσχα. Όλη τους την περιουσία, που ανήρχετο σε εκατομμύρια χρυσά ρούβλια, οι Ζωσιμάδες διοχέτευσαν σε φιλανθρωπικά έργα και στην ανάπτυξη της παιδείας του Γένους. Οι τάφοι του Θεοδόσιου και Ζώη Ζωσιμά βρίσκονται στη νεκρόπολη της Μονής Ντονσκόι στο κέντρο της ρωσικής πρωτεύουσας. [Εδώ βρίσκονται και οι τάφοι λοιπών επιφανών εμπόρων και εθνικών ευεργετών, όπως αυτός του Μάνθου Ριζάρη, μελών οικογένειας Μπούμπα, μελών οικογένειας Χατζηκώστα και του Ζώη Καπλάνη.]
• Ζώης Καπλάνης (Ήπειρος 1736 – Μόσχα 1806), έμπορος, εγκατεστημένος στη Μόσχα, και εθνικός ευεργέτης. Έζησε ιδιαίτερα στερημένα παιδικά χρόνια, από νωρίς έμεινε ορφανός και ετέθη στην υπηρεσία του πλούσιου Κονιτσιώτη γουνεμπόρου και επίσης ευεργέτη Παναγιώτη Χατζηνίκου. Με την πάροδο των ετών ο Χατζηνίκου, αντιλαμβανόμενος την αξία και την φιλομάθεια του Καπλάνη, ο οποίος στο μεταξύ είχε μάθει μόνος του γραφή και ανάγνωση, τον απάλλαξε από τις χειρωνακτικές εργασίες και τον προσέλαβε ως υπάλληλο του, ενώ μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα τον έχρισε γραμματικό του και στη συνέχεια συνέταιρό του. Υπό την νέα του ιδιότητα, ο Καπλάνης συνέβαλε στην ανάπτυξη της επιχείρησης που είχε ως έδρα το Βουκουρέστι (τόπος διαμονής του Χατζηνίκου) ενώ από το 1771 εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Μόσχα. Εκεί κατάφερε να αποκτήσει βαθμιαία μεγάλη περιουσία, ζώντας ταυτόχρονα μια λιτή και θεοσεβή ζωή. Πολλά από τα πλούτη του, ο Καπλάνης τα διέθετε για εθνοφελής σκοπούς: Ίδρυσε το 1797 την Καπλάνειο Σχολή στα Ιωάννινα την οποία προίκησε με αξιόλογη βιβλιοθήκη, εργαλεία Φυσικής κλπ., ενώ μέσω της διαθήκης του δώρισε σημαντικά χρηματικά ποσά στις σχολές της Πάτμου και του Αγίου Όρους καθώς και κληροδότημα για το νοσοκομείο των Ιωαννίνων και για άλλους φιλανθρωπικούς σκοπούς αλλά και στο Βασιλικό Ορφανοτροφείο της Μόσχας με τον όρο να στέλνονται οι τόκοι στους επιτρόπους των εκκλησιών των Ιωαννίνων με σκοπό την ενίσχυση των φτωχών κατοίκων του Γραμμένου και της Ζοντίλας (τόπος καταγωγής της μητέρας του). Απεβίωσε στις 20 Δεκεμβρίου του 1806 σε ηλικία 70 ετών στη Μόσχα.
• Ιωάννης Δόμπολης, με καταγωγή από την Ήπειρο, απεβίωσε στη Ρωσία το 1850. Φίλος και οικονόμος του Καποδίστρια. Απέκτησε τεράστια περιουσία (που επίσης ανήρχετο σε εκατομμύρια χρυσά ρούβλια), που, σύμφωνα με τη διαθήκη του, προορίζονταν για τις ανάγκες του Ελληνικού Κράτους και την Ίδρυση Πανεπιστημίου, που θα φέρει το όνομα Καποδιστριακόν. Στις 4 Φεβρουαρίου 1849 συνέταξε στην Πετρούπολη τη διαθήκη του με την οποία άφησε στο ελληνικό δημόσιο ολόκληρη την περιουσία του με τον όρο ότι το ποσό που θα σχηματιζόταν (στην αυτοκρατορική τράπεζα της Ρωσίας) μαζί με τους τόκους μέχρι το 1906 θα χρησιμοποιούταν για την ίδρυση και λειτουργία πανεπιστημίου στα Γιάννενα ή στην Αθήνα, που θα ονομαζόταν Καποδιστριακό. Στη διαθήκη του επίσης ανέφερε ότι το πανεπιστήμιο αυτό θα έπρεπε να είχε, εκτός των άλλων επιστημονικών οργάνων και εργαστηρίων, και ιδιαίτερο παρεκκλήσιο για να εκκλησιάζονται σε αυτό οι διδάσκαλοι και οι φοιτητές. Το 1911 η ρωσική κυβέρνηση έδωσε στην ελληνική το ποσό των 7.700.000 δρχ. Τα ποσά που δεν παραδόθηκαν από τη ρωσική κυβέρνηση μέχρι το 1918 εξανεμίστηκαν λόγω του πληθωρισμού του ρωσικού νομίσματος.
• Δημήτριος Μπερναδάκης - Μέγας Ευεργέτης του Έθνους, γεννήθηκε στο Ταϊγάνιο το 1799 και πέθανε το 1870 στη Γερμανία (Βισμπάντεν). Εκ πατρός Κρητός, ενηλικιωθείς κατατάχθηκε στο ρωσικό στρατό. Στη συνέχεια παραιτήθηκε και ανέπτυξε μεγάλη επιχειρηματική και φιλανθρωπική-κοινωνική δραστηριότητα. Μεταξύ άλλων, ενίσχυσε το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Αρχαιολογικό Μουσείου στην Αθήνα, έστελνε πολεμοφόδια και τρόφιμα στην Κρήτη κατά τη διάρκεια της εξέγερσης-επανάστασης 1866 - 1869. Στην Αγία Πετρούπολη, όπου διέμενε, οικοδόμησε την Ελληνική Εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. Συχνά ενίσχυε οικονομικά και τον Ρώσο συγγραφέα Νικολάι Γκόγκολ, ο οποίος στο έργο του «Νεκρές ψυχές» τον καθρεφτίζει στη μορφή του φιλανθρώπου επιχειρηματία Κωσταντζόγλου. Το 1860, εξαγόρασε τις μετοχές του εργοστασίου μηχανουργίας/μηχανημάτων Nizhny Novgorod (Krasnoye Sormovo). Επί ιδιοκτησίας Μπερναρδάκη στο εργοστάσιο πρωτοεμφανίζονται και λειτουργούν ατμομηχανές, τόρνοι, γερανός, ενώ το 1870 στο εργοστάσιο κατασκευάστηκε ο πρώτος φούρνος ανοιχτής εστίας στη Ρωσία για τη χαλυβουργία. Επίσης, εδώ κατασκευάστηκαν τα πρώτα σιδερένια πλοία, ενώ την περίοδο του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-1856) το εργοστάσιο κατασκεύαζε στρατιωτικά σκάφη για τον στολίσκο της Κασπίας. Στα ναυπηγεία του Μπερναρδάκη την περίοδο 10ετίας, από το 1860 έως το 1869, παρήχθησαν 40 ατμόπλοια, μεταξύ άλλων το μεγάλο ποταμόπλoιο "Lev", σχεδιασμένο για ναυτιλία στον Βόλγα. Το 1858, από κοινού με τον Ρώσο επιχειρηματία Vasily Rukavishnikov, ο Δημήτριος Μπεναρδάκης δημιούργησε την εταιρεία Amur. Ήταν ο πρώτος που εξόρυξε χρυσό στην περιοχή Amur. Υπήρξε διοργανωτής και ιδιοκτήτης της μεγάλης εταιρείας εξόρυξης χρυσού του Άνω Αμούρ/Verkhnyi Amur, η οποία λειτούργησε μέχρι και την εγκατάσταση της σοβιετικής εξουσίας. Κατασκεύασε και λειτούργησε δύο πλοία στη λίμνη Βαϊκάλη, τα «Κόμης Μουροβιόβ-Αμούρσκι» και «Ντμίτρι Μπεναρδάκι».
• Μαρής Βαλλιάνος - Μέγας Ευεργέτης του Έθνους, ένας εκ των διαπρεψάντων υιών του εκ Κεφαλληνίας γνωστού μεγαλεμπόρου και τραπεζίτη Αθανασίου Βαλλιάνου, το 1825 αναχωρεί προς Αζοφική, όπου, υπό την προστασία του γνωστού εμπόρου Αυγερινού (επίσης με καταγωγή από Κεφαλλονιά), αναπτύσσει στο Ταϊγάνιο έντονη εμπορική και φιλανθρωπική δραστηριότητα. Τα άλλα δύο αδέρφια του, Παναγής και Ανδρέας, αναπτύσσουν εμπορικούς οίκους σε Λονδίνο και Μασσαλία, ενώ κατόπιν ιδρύουν και κατάστημα στην Κωνσταντινούπολη. Συνεργαζόμενοι οι 4 εμπορικοί οίκοι των τριών αδελφών αποκτούν τεράστια περιουσία, ιδίως την εποχή του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-1856), καταφέρνοντας, παρά την απαγόρευση, με τα πλοία τους να εξάγουν ρωσικό σίτο. Στην ιδιαίτερη πατρίδα τους κληροδότησαν τεράστια ποσά για ανέγερση σχολείων, συντήρηση ναών, βοήθεια απόρων και λοιπό κοινωφελές έργο, ίδρυσαν δε την Ιερατική Σχολή Αθηνών και την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας, προσφέροντας για το σκοπό αυτό τρία περίπου εκατομμύρια χρυσές δραχμές.
• Κωνσταντίνος Μεσαξούδης (Χίος 1836 – Κερτς/αρχαίο Παντικάπαιον 1908). Σε αυτό το σημείο θα επιθυμούσαμε, επίσης, να αναφέρουμε και την οικογένεια του καπνοβιομήχανου Κωνσταντίνου Μεσαξούδη από το αρχαίο Παντικάπαιον (ελληνική αποικία 7ου αι. π.Χ., η αρχαιότερη σήμερα πόλη της σύγχρονη Ρωσίας), το Κερτς της Ανατολικής Ταυρίδας (Κριμαίας). Με καταγωγή από την Χίο ο Κωνσταντίνος Μεσαξούδης, ο οποίος μέχρι το τέλος της ζωής του ομιλούσε τη ρωσική με ξενική προφορά, εγκαθίσταται στο Κερτς, ασχολείται με το εμπόριο ειδών καπνού και το 1867 ιδρύει την ομώνυμη καπνοβιομηχανία, η οποία λειτούργησε μέχρι το 1940, ενώ μετέπειτα μετατράπηκε σε ναυπηγεία, που λειτουργούν ακόμη και σήμερα. Επρόκειτο για μία πρωτοποριακή για τα δεδομένα της εποχής επιχείρηση, με σύγχρονο εξοπλισμό, μεταξύ άλλων και από τη Δυτική Ευρώπη. Οι σχέσεις εργοδότη και εργαζομένων στην επιχείρηση «Μεσαξούδης και Υιός» διαπνέονται από ένα αρκετά προοδευτικό για την εποχή πνεύμα, ενώ αποκλείουν στοιχεία στυγνής εκμετάλλευσης των εργαζομένων κατά την αρχική συσσώρευση του κεφαλαίου. Δεν αποτελεί υπερβολή ο ισχυρισμός, ότι η κοινωνική ασφάλεια και μέριμνα που τηρούνται στην εν λόγω επιχείρηση προηγούνται σημαντικά της αντίστοιχης εξασφάλισης των εργαζομένων σε άλλες επιχειρήσεις τόσο της Ρωσίας όσο και της Δυτικής Ευρώπης, σε μια εποχή ζύμωσης και θηριώδους ανάπτυξης του καπιταλιστικού συστήματος. Κατ΄αρχάς αξίζει να σημειωθεί ότι το εργοστάσιο είναι εξοπλισμένο, με έξοδα της επιχείρησης, με ιατρείο και φαρμακείο, ενώ στη διάθεση του προσωπικού βρίσκονται, συνεχώς, ένας γιατρός-γυναικολόγος και τρεις νοσοκόμοι. Χαρακτηριστικό παραμένει, εξάλλου, το γεγονός ότι μετά την εγκατάσταση της σοβιετικής εξουσίας στην Κριμαία και την κρατικοποίηση του εργοστασίου, το ιατρείο της επιχείρησης «Μεσαξούδης και Υιός» διατηρήθηκε, με τη διαφορά ότι απασχολούσε λιγότερο προσωπικό και, συγκεκριμένα, μία μόνο νοσοκόμα.[10] Η πλέον, όμως, πρωτοποριακή για την εποχή της ιδιαιτερότητα στη λειτουργία του εργοστασίου έγκειται στο ταμείο αλληλοβοηθείας και αρωγής, σύμφωνα με το οποίο στην επιχείρηση λειτουργεί ένα μοναδικό, για τα συγκεκριμένα δεδομένα, σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Αυτό προϋποθέτει την καταβολή 5% του μισθού από κάθε εργαζόμενο μηνιαίως στο ταμείο αρωγής του εργοστασίου, ενώ αντίστοιχο ποσό καταβάλλουν και οι ιδιοκτήτες και, στη συνέχεια, τα χρήματα αυτά μοιράζονται στους εργαζόμενους ενόψει εορτών, ενώ δικαίωμα χρήσης του ποσού, που προέρχεται από καταβολές των ιδιοκτητών, διαθέτουν εργαζόμενοι με τουλάχιστον πενταετή προϋπηρεσία. [11] Είναι πιθανόν το φιλελεύθερο αυτό πνεύμα, που διαπνέει την επιχείρηση, σε ορισμένο βαθμό, να οφείλεται στις ιδιαιτερότητες του χαρακτήρα του ιδρυτή της Κωνσταντίνου Μεσαξούδη, ο οποίος, προερχόμενος από λαϊκά στρώματα, διατηρεί μέχρι το τέλος της ζωής του χαρακτήρα απλό και ευπροσήγορο, παρά την οικονομική του ευρωστία.[12] Πόσω μάλλον που, χάρην στο ταπεραμέντο και τις ιδιαιτερότητες του χαρακτήρα του, ο Κωνσταντίνος Μεσαξούδης κατέχει περίοπτη θέση στην κοινωνία της Κερσούντας με τη ζωντανή  προσωπικότητά του. Με την πάροδο των χρόνων, ων αυτός πια ηλικιωμένος, στην πόλη κυκλοφορούν αρκετά ανέκδοτα και διάφορες ιστορίες με πρωταγωνιστή τον Κ. Μεσαξούδη. Ως γνωστό, ο ιδιοκτήτης του καπνεργοστασίου της Κερσούντας συνήθιζε να περιδιαβαίνει στους χώρους της επιχείρησής του και να επιβλέπει τους εργάτες του, στηριζόμενος σε ένα μπαστούνι. Γνωρίζοντας τις αδυναμίες του, οι εργάτες επιδίωκαν να ελκύσουν την προσοχή του, προφασιζόμενοι τους αφηρημένους. Βλέποντας, ότι ο εργάτης δεν αποδίδει, ο ηλικιωμένος εργοδότης τον χτυπούσε με το μπαστούνι του, φωνάζοντάς του «Ανάθεμά σε, γιατί δεν δουλεύεις;». Όπως είναι φυσικό, το χτύπημα υπήρξε αδύναμο, ο εργάτης, ωστόσο, έβαζε τις φωνές, δήθεν από τον πόνο, γεγονός στο οποίο ο Κ. Μεσαξούδης αντιδρούσε γενναιόψυχα. Έδινε ένα ρούβλι στον εργαζόμενό του και τον παρακαλούσε να σταματήσει τις φωνές.[13] Κυκλοφορούσαν, μάλιστα, και άλλες ιστορίες με πρωταγωνιστή τον, ηλικιωμένο πλέον, Κ. Μεσαξούδη, τον ζωηρό χαρακτήρα του, το ταπεραμέντο του και τις έντονες χειρονομίες του. Το 1905, κατά τη διάρκεια του γενικότερου απεργιακού κινήματος, που κατέλυσε τη Ρωσική Αυτοκρατορία, οι εργαζόμενοι του καπνεργοστασίου κατέλαβαν την πλατεία που βρισκόταν στην είσοδο του εργοστασίου και προέβησαν σε απεργιακή κινητοποίηση, ενώ οι αστυνομικές αρχές της πόλης προσπάθησαν να τους διαλύσουν. Ο Κ. Μεσαξούδης, τότε, ευέξαπτος και ζωηρός, άρχισε να «χτυπά» με το μπαστούνι του τον διευθυντή της αστυνομίας, φωνάζοντάς του «Ανάθεμά σε (αγαπημένη έκφραση του Μεσαξούδη), πού θέλεις να κουβαλήσεις τους εργάτες μου;».[14] Αρκετά συχνά, εξάλλου, οι εργάτες απευθύνονται στο γέρο Μεσαξούδη με την παράκληση οικονομικής ενίσχυσης ενόψει αναμενόμενης τεκνοποίησης, πολλών δε οι σύζυγοι «τεκνοποιούσαν» αρκετές φορές τον χρόνο. Ο Κ. Μεσαξούδης πάντα τους έδινε χρήματα, τους παρακαλούσε, ωστόσο, να μη μάθει τίποτα ο μεγαλύτερος γιος του Γρηγόριος.[15] Αρκετά στοιχεία για την ταυτότητα της οικογένειας και την εθνική της συνείδηση αντλούμε από τη διαθήκη του μεγαλύτερου γιου της οικογένειας Γρηγορίου, ο οποίος απεδήμησε στις 01.12.1915.[16]. Σύμφωνα με το περιεχόμενο της διαθήκης, ο Γρηγόριος Μεσαξούδης κληροδοτεί το 7,5% της περιουσίας του σε 11 ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χερσονήσου της Κριμαίας, ενώ το 20% το κληροδοτεί στο Βασίλειο της Ελλάδος και, συγκεκριμένα, το 10% προορίζεται για κατασκευή σχολών στην Ελλάδα που θα φέρουν το όνομά του, ενώ το υπόλοιπο 10% προορίζεται σε υποτροφίες για σπουδαστές των κατώτερων, μεσαίων και ανώτατων εκπαιδευτικών βαθμίδων. [17] Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που ο εκπρόσωπος αυτός της ελληνικής ομογένειας, μεγαλωμένος και γαλουχημένος σε μία αδερφή προς την Ελλάδα χώρα, στη Ρωσική Αυτοκρατορία, παρά το ότι όλη η ζωή και δραστηριότητά του ήταν προσανατολισμένη στην ευημερία της χώρας αυτής, η οποία, ουσιαστικά αποτέλεσε την πατρίδα του, δεν ξεχνά ποτέ την ιστορική του πατρίδα, την πατρίδα των προγόνων του, τις ρίζες του, την Ελλάδα και, λίγο πριν το θάνατό του, της αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας του, επιθυμώντας, αφ΄ ενός, την ανάπτυξη των γραμμάτων στην ιστορική του πατρίδα, αλλά και, αφ΄ ετέρου, τη μετά θάνατον μνημόνευσή του σε αυτή.

Εν κατακλείδι επιθυμούμε να επισημάνουμε ότι ο Ελληνισμός και ο Φιλελληνισμός στη Ρωσία ανέκαθεν αποτελούσε ένα τεράστιας σημασίας δυναμικό, που εξασφάλιζε αφ΄ ενός την ευημερία και τη συσπείρωση της ελληνικής κοινότητας στη Ρωσία, τη διατήρηση της εθνικής της ταυτότητας και συνείδησης, αφ΄ετέρου συνέβαλε στην ανάπτυξη του ελληνικού κράτους, καθώς και στην περαιτέρω σύσφιξη των διμερών σχέσεων των δύο ομόδοξων λαών, που τους συνδέει κοινή ιστορική πορεία, κοινοί πνευματικοί δεσμοί, τόσο σε θεσμικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο διαπροσωπικών σχέσεων.

Ολοκληρώνοντας την παρούσα παρουσίαση κρίνεται σκόπιμο να αναφέρουμε ένα απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του Αλεξάντρ Μιλιουκώφ, Ρώσου περιηγητή του δεύτερου ήμισυ του 19ου αι., ο οποίος επισκέφθηκε τη χώρα μας. Πρόκειται για το 1857, περίοδο μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο, όταν η πολιτική ηγεσία της Ελλάδας όλο και περισσότερο προσανατολίζεται προς τη Δύση, ενώ η επιρροή της Ρωσίας στην ευρύτερη περιοχή είναι αποδυναμωμένη. Ο Μιλιουκώφ αναφέρει ότι κατά τον περίπατό του στους πρόποδες της Ακρόπολης και συνοδευόμενος από έναν Έλληνα γνωστό του, με τον οποίο επικοινωνούσε στη γαλλική, συνάντησε έναν ηλικιωμένο Έλληνα βοσκό. Ο βοσκός, στην αρχή, νόμισε ότι ο ξένος περιηγητής είναι Γερμανός, αφού, όμως, έμαθε ότι πρόκειται για Ρώσο «το συνοφρυωμένο πρόσωπο του γέροντα φωτίστηκε. –Ρώσος! – είπε ο γέρος τοποθετώντας το χέρι στην καρδιά, - κάθισε, κάθισε! Οι Ρώσοι είναι προσκεκλημένοι μας! Οι Ρώσοι είναι αδέρφια μας!»[18].

Ειλικρινά, είμαι πεπεισμένη, έχοντας πλέον συμπληρώσει τριάντα (30) συνεχόμενα έτη εγκατάστασης και διαμονής στη Ρωσία, ότι αυτά τα λόγια του Έλληνα βοσκού χαρακτηρίζουν με τον βέλτιστο τρόπο τις σχέσεις των δύο λαών διαχρονικά, πρωτίστως σε διαπροσωπικό επίπεδο, σε επίπεδο απλών ανθρώπων, ανεξαρτήτως πολιτικών συγκυριών, ισορροπιών και ενίοτε πρόσκαιρων σκοπιμοτήτων.

Μόσχα, Ιούλιος 2020

Δρ. Δώρα Γιαννίτση,

Δ/ντρια Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού – Κ.Ε.Π. (www.hecucenter.ru )

Εκπρόσωπος Ρωσίας για τη Μεσσηνιακή Αμφικτυονία

Εκπρόσωπος Ρωσίας Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη

[1] Πρώτη Γενική Απογραφή του Πληθυσμού της Ρωσικής Αυτοκρατορίας έτους 1897. Κυβερνείο της Χερσώνος. Αγία Πετρούπολη, 1904. Σ. 92.

(Pervaya Vseobshaya perepis naseleniya Rossiiskoi imperii 1897 g. Khersonskaya gouberniya. Spb., 1904).
[2] Στο ίδιο. Σ. IV,IX
[3] Στο ίδιο. Σ. 136-137.
[4] Κόσμος, 1906. ? 452, 204.  1907. ? 108, 136.  1910. ? 426. 

      Ελληνικός Αστήρ, 1913. ? 8.

      Αργοναύτης, 1912. ? 14.

      Φως, 1909. ? 33.
[5] Σκαλκόφσκι Α.Α. Ιστορικο-στατιστική εμπειρία για το εμπορικό και βιομηχανικό δυναμικό της Οδησσού. Οδησσός, 1839. Σ. 73.

(Skalkovsky A.A. Istoriko-statistichesky opit o torgovykh I promishlennykh silakh Odessi. Odessa, 1839. S. 73).
[6] Κόσμος, 1906. ?  5.  1907. ?  100, 108.  1910. ?  432, 437, 443, 448.  1908. ?  226.  1909. ?  317.  1913. ?  505.

     Ελληνικός Αστήρ, 1913. ?  8, 35.

     Αργοναύτης, 1912. ?  7, 9.

     Ηχώ, 1914. ?  11.
[7] Όρα: Σενκέβιτς Ι.Γ..Η Ρωσία και η Επανάσταση της Κρήτης 1866-1869. Μόσχα, 1970. Σελ. 87.

           Αγγελιαφόρος της Οδησσού. Οδησσός ,1867. ? 38, 84, 85, 128. 
[8] Στο ίδιο.1867. ? 128.   
[9] Σκαλκόφσκι Α.Α. Ιστορικο-στατιστική εμπειρία για το εμπορικό και βιομηχανικό δυναμικό της Οδησσού. Οδησσός, 1839. Σ. 80.

(Skalkovsky A.A. Istoriko-statistichesky opit o torgovykh I promishlennykh silakh Odessi. Odessa, 1839. S. 80).
[10] Στο ίδιο.
[11] Στο ίδιο. Σ. 2.
[12] Στο ίδιο. Σ. 5.
[13] Στο ίδιο. Σ. 7.
[14] Στο ίδιο. Σ. 5.
[15] Στο ίδιο.
[16] TGAK. F. 376. Op. 5. D. 11921. L. 258.
[17] Ibidem.
[18] Μιλιουκώφ Α.Π. Αθήνα και Κωνσταντινούπολη Περιηγητικές σημειώσεις του Α. Μιλιουκώφ το 1857. Μέρος 1. Αγία Πετρούπολη, 1859. Σ. 53.