Η Καστροπολιτεία της Κορώνης κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας

Καλησπέρα σας,

Χρόνια πολλά, καλή χρονιά, με υγεία και ειρήνη!

Αξιότιμε Πρόεδρε του Μανιατακείου Ιδρύματος, κύριε Μανιατάκη, κυρία Μανιατάκη,

Εκλεκτοί Προσκεκλημένοι,

Κυρίες και Κύριοι!

Σε κάθε εκδήλωση που διοργανώνει ο κ. Μανιατάκης δεν παραλείπει να κάνει μνεία στην ιδιαίτερή του πατρίδα, στην Καστροπολιτεία της Κορώνης, εκφράζοντας τη μεγάλη του αγάπη. Να επισημανθεί πως η αγάπη στο τοπικό αποτελεί τη βάση, τα θεμέλια, για την αγάπη στο εθνικό, στο ευρωπαϊκό, στο παγκόσμιο.

Η Κορώνη δεν είναι μια τυχαία πόλη. Είναι μια πόλη με ιστορία, μια ιστορία πολιτισμού. Η Κορώνη, λοιπόν, δεν ανήκει μόνον σε όσους κατάγονται από αυτή. Ανήκει σε όλον τον κόσμο. Και αυτό, γιατί έχει βάλει ένα μικρό λιθαράκι στο οικοδόμημα του Πολιτισμού. Με σημάδια ορατά στους Πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν κατά καιρούς, όπως είναι οι τρεις θολωτοί τάφοι Μυκηναϊκής εποχής στην ευρύτερη περιοχή. Τα κτερίσματα των τάφων κοσμούν προθήκη του Αρχαιολογικού Μουσείου Καλαμάτας, οι ίδιοι οι τάφοι, όμως, είναι εγκαταλελειμμένοι στο έλεος του πανδαμάτορα χρόνου. Επίσης, υπάρχουν ερείπια από το  ναό του Απόλλωνα μέσα στο Κάστρο, μετέπειτα εποχών, αλλά και ένα μεγάλο και υπέροχο ρωμαϊκό ψηφιδωτό από δάπεδο  έπαυλης στην περιοχή της Αγίας Τριάδας, που εκτίθεται στο ΑΜΚ. Και το ίδιο το Κάστρο της είναι μνημείο Πολιτισμού. Η  αρχιτεκτονική του φρουρίου με τους μεγάλους προμαχώνες το κάνουν μοναδικό. Ίσως, χρειάζεται να σημειωθεί ότι ένα κάστρο δεν είναι σύμβολο επίθεσης, αλλά σύμβολο αντίστασης, αγώνας των πολιορκημένων για την ελευθερία τους, που είναι το ύψιστο ιδανικό και βασική προϋπόθεση Πολιτισμού. Επομένως, η Κορώνη, ως πόλη πολιτισμού και ελευθερίας, υπερβαίνει το τοπικό και εθνικό και αποκτά οικουμενική διάσταση.

Το θέμα της σημερινής μου ομιλίας είναι η ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΡΩΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑΣ. Παράλληλα θα κάνω μια πολύ σύντομη ιστορική ανασκόπηση της Κορώνης από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα, για να τοποθετηθούμε στον χρόνο, στον τόπο, στην ιστορία, αλλά και στην πραγματικότητα. Η Κορώνη είναι μια μικρή πόλη, με μακραίωνη ιστορία, όμως, που χάνεται η ιστορία της στην αχλύ του χρόνου. Είναι ένα παλίμψηστο εποχών και λαών.

Στο τέλος των μυκηναϊκών χρόνων ο Κρεσφόντης, αρχηγός των Δωριέων, έκτισε διάφορες πόλεις στην Πελοπόννησο. Μία από αυτές ήταν και το Ρίο, δηλαδή το Ακρωτήριο, στη θέση της σημερινής Κορώνης ή κατ’ άλλους στη γειτονική Φανερωμένη της κοινότητας Βασιλιτσίου. Στα Αρχαϊκά χρόνια, το 740 περίπου π.Χ. ξεσπά ο Α’ Μεσσηνιακός πόλεμος, ένας πόλεμος μεταξύ Μεσσηνίων και Λακεδαιμονίων. Σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων ήταν οι κάτοικοι της Αρχαίας Ασίνης, το σημερινό Τολό. Όταν τελείωσε ο 20ετής πόλεμος οι νικητές Λακεδαιμόνιοι εποίκισαν την περιοχή του Ρίου με τους Ασιναίους, προκειμένου να αποφύγουν οι κάτοικοι της Αρχαίας Ασίνης τα αντίποινα των υπόλοιπων Αργείων για τη σύμπραξή τους με τους Λακεδαιμονίους, που ήταν εχθροί τους. Σε ανάμνηση της πατρίδας τους την πολίχνη που δημιούργησαν, σκαρφαλωμένη σε φυσικό βράχο, ονόμασαν Ασίνη. Ο τόπος αυτός, με το όνομα Ασίνη θα είναι γνωστός έως τον 5^ο-6^ο αιώνα μ.Χ. σύμφωνα με έγγραφα  και νομίσματα που βρέθηκαν κατά καιρούς και το επιβεβαιώνουν.

Τότε, τον 5^ο-6^ο αιώνα οι κάτοικοι της αρχαίας Κορώνης, σημερινό Πεταλίδι, μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν, για λόγους ασφαλείας, στην Ασίνη. Το όνομά της το οφείλει στον Θηβαίο οικιστή Επιμηλίδη από την Κορώνεια της Βοιωτίας, ο οποίος την έκτισε το 365 π.Χ. Την καινούρια πόλη ονόμασε Κορώνεια, το όνομα της πατρίδας του και με παραφθορά σιγά σιγά κατέληξε σε Κορώνη. Από τον 5^ο-6^ο αιώνα η Ασίνη, λοιπόν, μετονομάστηκε σε Κορώνη και με αυτό το όνομα ο τόπος είναι γνωστός μέχρι σήμερα. Οι παλαιότεροι κάτοικοι, οι Ασιναίοι, επειδή ήταν ολιγάριθμοι, αφομοιώθηκαν ομαλά από τους νέους κατοίκους.

Πρωταρχικό μέλημα των Κορωναίων ήταν η οχύρωση της πόλης με τείχη και η επίδοσή τους σε ειρηνικά έργα που θα τους εξασφάλιζαν ευημερία. Έτσι η θέση της Κορώνης στα χρόνια της βυζαντινής περιόδου ενισχύθηκε σημαντικά και σε συνδυασμό με τις εμπορικές γραμμές της εποχής γνώρισε μεγάλη πρόοδο και ανάπτυξη μέχρι τον 12^ο αιώνα. Αναγορεύτηκε σε μεγάλο διεθνές εμπορικό και ναυτιλιακό κέντρο. Για όλα αυτά τα πλεονεκτήματά της, αλλά και για την καίρια γεωστρατηγική της θέση θα γίνει μήλον της έριδας και πεδίο αλλεπάλληλων συγκρούσεων για τις μεγάλες μεσογειακές δυνάμεις εκείνων των χρόνων. Η Κορώνη γενικά είναι μια πόλη που βίωσε όλους τους ιστορικούς παράγοντες που διαμόρφωσαν τις οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις του μεσαιωνικού κόσμου και ο απόηχος φθάνει και στα νεότερα χρόνια.

Το 1204 η Κωνσταντινούπολη κυριεύεται από τους Φράγκους. Αμέσως μετά αρχίζει ο διαμελισμός και η οικειοποίηση των εδαφών της παρηκμασμένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Λατίνους νικητές. Στην Πελοπόννησο δημιουργείται το Πριγκιπάτο της Αχαϊας από τον Γουλιέμο Σαμπλίτη και Βιλλεαρδουϊνους. Στη Βενετία είχαν, όμως, παραχωρηθεί εμπορικά προνόμια από τους Κομνηνούς  για την ελεύθερη διακίνηση στην Κορώνη. Τα προνόμια της Βενετίας βλάπτονται από τις επεκτατικές διαθέσεις των Φράγκων. Αντιδρά η Βενετία και ύστερα από διαπραγματεύσεις μεταξύ Φράγκων και Βενετών επιδικάζεται η Κορώνη και η Μεθώνη με τη Συνθήκη της Σαπιέντζας (ένα νησάκι μεταξύ Φοινικούντας και Μεθώνης), το 1209,  στη Βενετία και αρχίζει η Α’ Βενετοκρατία στην Κορώνη μέχρι το 1500, για 3 αιώνες. Η Κορώνη στο διάστημα των τριών αιώνων της Βενετικής κυριαρχίας θα είναι το ένα από τα «δύο μάτια της Γαληνοτάτης», το άλλο θα είναι η Μεθώνη.

Επειδή οι Βενετοί γνώριζαν ότι την Κορώνη την εποφθαλμιούν Γενουάτες, Ισπανοί, Φράγκοι, Βυζαντινοί και Τούρκοι, γι’ αυτό ακριβώς θα οχυρώσουν την πόλη στα μέσα του 13^ου αιώνα, με επάλληλες οικοδομικές φάσεις, με την προσθήκη ενός μεγάλου περιβόλου ανατολικά, με ισχυρά τείχη και διπλό ημικυκλικό προμαχώνα στη ΒΑ γωνία για προστασία από την πλευρά της θάλασσας, με επάλξεις, πύργους, πολεμίστρες, υπόγειες διαβάσεις,  στέρνες για αποθήκευση νερού, ώστε το Κάστρο να καταστεί απόρθητο, όσο είναι δυνατόν.  Το νερό ως πρωταρχικό στοιχείο  για την επιβίωση των κατοίκων της Κορώνης, το εξασφάλισαν κατασκευάζοντας υδραγωγείο, μήκους 4-5 χιλιομέτρων. Το υδραγωγείο αλλού ήταν επίγειο, αλλού υπέργειο και αλλού στηριζόταν σε πεσσούς, εξαιρετικής αρχιτεκτονικής. Πολλά σημεία του, σε καλή κατάσταση, διασώζονται ακόμη και σήμερα. Μάλιστα ο Δήμος έχει έτοιμες τις πινακίδες για τη σηματοδότηση του Μνημείου.

Κατά την περίοδο αυτή η Κορώνη θα μεγαλουργήσει. Θα αναδειχθεί σε μεγάλο εμπορικό και διεθνές ναυτιλιακό κέντρο. Θα αποκτήσει ναύσταθμο και ναυπηγεία, θα αναπτυχθεί βιομηχανική παραγωγή βαφών από πρινόκκοκο, αλλά και βαφής μεταξιού. Οι Κορωναίοι θα διακριθούν και στην κατασκευή πολιορκητικών μηχανών. Τα παραγόμενα προϊόντα της περιοχής (λάδι, κρασί, σιτηρά, μετάξι, αλάτι από αλυκές στο νησάκι Βενέτικο), θα τα εμπορεύονται οι κάτοικοί της, που έχουν μετεξελιχθεί σε φημισμένους εμπόρους και έμπειρους ναυτικούς, και θα τα εξάγουν στην μητρόπολη Βενετία, αλλά και σε άλλες πόλεις της Ευρώπης. Επίσης, ο ανεφοδιασμός των διερχόμενων πλοίων για την Ανατολική Μεσόγειο, κυρίως για τις χώρες της Συρίας και Αιγύπτου, αλλά και κατά την επιστροφή τους θα γίνεται στην Κορώνη. Όλες αυτές οι δραστηριότητες απέφεραν πολλά κέρδη και μεγάλη ευημερία στον τόπο. Τόση μεγάλη είναι η οικονομική της ανέλιξη που ο δόγης της Βενετίας επέβαλε ως συνεισφορά στη Βενετία το ποσόν των 2000 χρυσών ουγκιών, ετησίως. Πολύ μεγάλο ποσόν και οι Κορωναίοι δεν διαμαρτυρήθηκαν, γιατί ήταν στις δυνατότητές τους και μπορούσαν να ανταποκριθούν.

Στην πόλη πολλοί είναι οι διερχόμενοι ξένοι που ανεβοκατεβαίνουν καθημερινά στο λιμάνι, Φεουδάρχες, Ιππότες, Σταυροφόροι, Εβραίοι μεγαλέμποροι, Βενετσιάνοι τιτλούχοι, Φράγκοι άρχοντες, έμποροι και αριστοκράτες, γι’ αυτό θα λειτουργήσουν προξενεία, αλλά και πανδοχεία για τη διαμονή τους και όπως σε όλα τα λιμάνια, συνήθως, έτσι κι εδώ, στην Κορώνη θα κάνει την εμφάνισή της  η  πορνεία, η τοκογλυφία και τον 14^ο αιώνα θα ανθίσει και το δουλεμπόριο. Πολλοί άνθρωποι της Κορώνης και των γύρω περιοχών θα πουληθούν στα σκλαβοπάζαρα της Β. Αφρικής.

Ο ντόπιος πληθυσμός δεν αντιμετωπίζει ιδιαίτερα προβλήματα με τους Βενετούς, Διότι, αφ’ ενός διατηρούν το θρησκευτικό τους δικαίωμα και την ορθόδοξη Επισκοπή, αν και τη θρησκευτική πρωτοκαθεδρία την έχει η Καθολική Εκκλησία και αφ’ ετέρου σε όλες τις εμπορικές και ναυτιλιακές δραστηριότητες διακρίνονται οι Κορωναίοι, με αποτέλεσμα να κερδίζουν αρκετά χρήματα και να ευημερούν. Άλλωστε και το διοικητικό σύστημα που εφαρμοζόταν αποσκοπούσε στην εύρυθμη λειτουργία των θεσμών, των καλών σχέσεων των πολιτών μεταξύ τους και των σχέσεών τους με τις αρχές. Ο πληθυσμός έχει αυξηθεί σημαντικά και έχει δημιουργηθεί μια ιδιόρρυθμη κοινωνία, που απαρτίζεται από Βενετούς πολίτες, ντόπιους βιλλάνους (άνθρωποι της υπαίθρου) και Κορωναίους με βενετική υπηκοότητα. Ο ιστός της είναι βασικά αστικός.

Η Κορώνη αποτέλεσε εξαιρετικό δείγμα αναπτυσσόμενης πόλης στα πλαίσια της Πελοποννήσου και μία από τις πολυπληθέστερες πόλεις του Μοριά. Ο πληθυσμός της έφθανε τότε στις 30 με 40 χιλιάδες κατοίκους. Αναδείχθηκε σε μία από τις πλουτοπαραγωγικές περιοχές στον Ευρωμεσογειακό χώρο. Τόση ήταν η φήμη της που ο Βιτσέντζος Κορνάρος στον Ερωτόκριτο εξυμνεί τα αρχοντόπουλα της Κορώνης και της Μεθώνης που έλαβαν μέρος στις ιπποτικές κονταρομαχίες, που διοργάνωσε ο ρήγας της Αθήνας προκειμένου να επιλέξει γαμπρό για την κόρη του την Αρετούσα.

Το 1453 κυριεύεται η Κωνσταντινούπολη από τους Οθωμανούς. Οι τουρκικές κατακτήσεις διαδέχονται η μία την άλλη. Τον Αύγουστο του 1500 η Κορώνη παραδίδεται στους Οθωμανούς, αμαχητί, για να μην υποστεί τις δηώσεις που υπέστη η Μεθώνη. Οι Βενετοί κατόπιν συμφωνίας με τους Τούρκους εγκαταλείπουν την Κορώνη. Η τουρκική σημαία κυματίζει πια στο Κάστρο μέχρι το 1685.  Το 1685 ανακαταλαμβάνει η Βενετία την Κορώνη για 30 χρόνια. Στο διάστημα των 30 χρόνων επέφερε μια κάποια αναζωογόνηση στον αγροτικό τομέα, χωρίς όμως σημαντικά αποτελέσματα. Η Βενετία είχε πάψει πια να παίζει τον ρόλο της θαλασσοκράτειρας και ούτε μπορούσε να παρακολουθήσει τους πολιτικούς και στρατιωτικούς συσχετισμούς στην Ευρώπη. Έτσι το 1715 η Κορώνη περιέρχεται πάλι στην κυριαρχία της Τουρκίας και θα παραμείνει μέχρι τις 18.10.1828, ημέρα απελευθέρωσης της Κορώνης, παρουσία των γαλλικών στρατευμάτων του Μαιζόν, αμαχητί. Πρώτος φρούραρχος της Κορώνης, ορίστηκε ο Νικήτας Σταματελόπουλος, ο επονομαζόμενος Νικηταράς, ένας από τους πιο ανιδιοτελείς αγωνιστές του 1821.  Όλα αυτά τα χρόνια της Β’ Τουρκοκρατίας και της προεπαναστατικής περιόδου οι Κορωναίοι διακρίθηκαν για την αγωνιστική τους δράση και το φιλελεύθερο φρόνημά τους. Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης στο Κάστρο διαδραματίστηκαν σκηνές Εποποιϊας.

Η απελευθέρωση θα την βρει να μετράει τις πληγές της. Θα προσπαθήσει όπως όλη η ελεύθερη Ελλάδα να τις επουλώσει  και θα καταφέρει να ορθοποδήσει. Θα στραφεί στην καλλιέργεια της ελιάς, στη σταφιδοκαλλιέργεια, στην κτηνοτροφία, στη ναυπήγηση καϊκιών, στην αλιεία, στην κεραμική, αλλά και στο εμπόριο. Οι Κορωναίοι, έμπειροι ναυτικοί και έμποροι, θα οργώνουν με τα μεγάλα τους καϊκια τη Μεσόγειο πουλώντας την πραμάτειά τους και αποκομίζοντας κέρδη. Σπουδαία ονόματα από την Κορώνη, ως βουλευτές, θα διαδραματίσουν ρόλο τόσο στην τοπική κοινωνία, όσο και στην πολιτική ζωή της Χώρας, όπως παλαιότερα η οικ. Καράπαυλου, ο Θεόδωρος Δαρειώτης, αλλά και τον 1^ο μισό αιώνα του 20^ου αιώνα ο Περικλής Ράλλης, Παναγιώτης Σάκκης κ.α. Ίσως αυτοί να ήταν και οι νέοι «Μπαρμπάδες της Κορώνης».

Σήμερα η Κορώνη λόγω του φυσικού κάλλους της με την πλούσια βλάστηση, τους μικρούς λόφους, τις καταγάλανες θάλασσες, το ήπιο κλίμα, το Κάστρο της, την παραδοσιακή της οικιστική, την ξενοδοχειακή της υποδομή, τις πολιτιστικές εκδηλώσεις που διοργανώνει τακτικά, το Φεστιβάλ Κλασικής μουσικής,  αποτελεί πόλο έλξης για Έλληνες και ξένους, παρουσιάζοντας αξιόλογη τουριστική και πολιτιστική ανάπτυξη.

Στην ανάπτυξη της πόλης, εκτός από την προσπάθεια της τοπικής αρχής και των Συλλόγων, σημαντική είναι και η συμβολή του Μανιατακείου Ιδρύματος με πρόεδρό του τον κύριο Δημήτρη Μανιατάκη και αντιπρόεδρο, την κυρία Ελένη Ταγωνίδη-Μανιατάκη. Σκοπός του ιδρύματος είναι η συστηματική ανάδειξη και προβολή της ιστορικής και πολιτιστικής παρουσίας της Κορώνης στη διαχρονική πορεία του Ελληνισμού και ο εντοπισμός, η ανάδειξη και η διεθνοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Μεσσηνίας μέσα από τρεις πυλώνες δράσεων: πολιτιστικές, αναπτυξιακές και κοινωνικές, με εξωστρεφή προσανατολισμό και με στόχο την ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών και την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης. Συνδέει τον αγροτικό τομέα με τον πολιτισμό, τον τουρισμό και τη γαστρονομία. Στο πλαίσιο αυτό, πολύ σπουδαίο επίτευγμα του κυρίου Μανιατάκη, άθλος θα έλεγα, ήταν να ανακηρυχθεί η Κορώνη σε μια από τις 4 εμβληματικές κοινότητες της Μεσογειακής Διατροφής, όταν στις 16.11.2010 συμπεριλήφθηκε η Μεσογειακή Διατροφή στον Κατάλογο για την προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO. Άλλο ένα στοιχείο σημερινό που προσδίδει οικουμενική διάσταση στην πόλη. Η Μεσογειακή Διατροφή δεν είναι απλά ένα διατροφικό μοντέλο, είναι κάτι πολύ παραπάνω. Είναι μια στάση και τρόπος ζωής, είναι μια ολόκληρη φιλοσοφία. Είναι το ξαναφίλιωμα του Ανθρώπου με τη Φύση, είναι ο επαναπροσδιορισμός του Ανθρώπου με γνώμονα το μέτρο. Το Ίδρυμα προβαίνει σε συνεχείς δράσεις και εκστρατείες για τη διάδοση, την αποδοχή και την υλοποίηση της Μεσογειακής Διατροφής, γιατί δεν είναι εύκολη υπόθεση η εφαρμογή της.

Επίσης, πολλές είναι οι πρωτοβουλίες και οι δράσεις του Ιδρύματος, είτε στην Ελλάδα, είτε στην Ιταλία για την ενίσχυση δεσμών φιλίας μεταξύ των δύο χωρών, μέσω πολιτιστικών ανταλλαγών. Τις δύο αυτές χώρες τις συνδέουν πολλά κοινά σημεία.

Στην τριακονταετή πορεία του το Ίδρυμα έχει υλοποιήσει μεγάλο αριθμό δράσεων και εκδηλώσεων, όπως διαλέξεις, εκθέσεις, συνέδρια, ημερίδες με επίκεντρο την ιστορική μνήμη και την οικονομική ανάπτυξη, μελέτες, προγράμματα, εκδόσεις και παρουσιάσεις βιβλίων, δημιουργία δανειστικής Βιβλιοθήκης με αξιόλογες εκδόσεις, που στεγάζεται στο Ίδρυμα, δράσεις και χορηγίες, που όλα αυτά αποβλέπουν στην ανάδειξη και αναβάθμιση της περιοχής της Κορώνης.

Όλες του αυτές οι πρωτοβουλίες και οι ενέργειες έχουν αναγνωριστεί ευρέως και αυτό φαίνεται από την απονομή πολλών διακρίσεων και βραβείων, με σημαντικότερη την απονομή του Διασήμου του Τάγματος Τιμής στον κύριο Μανιατάκη και στην κυρία Ταγωνίδη-Μανιατάκη από τον Πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας, κύριο Ματαρέλα, τον Οκτώβριο του 2021. Ήταν μια δικαίωση.

Η Κορώνη είναι μια πόλη με παρελθόν, με παρόν και με μέλλον. Είναι ένας τόπος πολλά υποσχόμενος, αρκεί και η Πολιτεία να δημιουργήσει τις απαραίτητες υποδομές για να μπει η περιοχή σε αναπτυξιακή τροχιά για την ανάδειξη και προκοπή του τόπου, ώστε και οι προσπάθειες των τοπικών παραγόντων να ευοδωθούν και τα αποτελέσματα  να είναι πολλαπλά.

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!